La Roca 'd Cavour di Maria di Cavour
(da ARMANACH PIEMONTEIS 1932/ANNX/FAMIJA TURINEISA)
Un ôdôr, da fè arnasse un mort a së spantiava për la caverna umida e scura, antant che la perpetua’d Bërgniff, an facende d’antôrn a un peireul gross côm ‘na vasca, a stasìa campandie drinta’d babiass da la panssa gônfia e ‘d serp e ‘d bisse, ch’ai giravô d’antôrn.
‘L feu a mandava ‘d tans an tan ‘d lus pì viôlente e ai rifless as vëdiô j’anime d’i pecatôr che al fônd ‘d la caverna a së stôrsìô gëmend piôrand; ma Perpetua as na curava nen, përché ch’a dôvìa prônteje da mangè a Bërgniff, so padrôn, sempre anrabià e sempre pien ‘d fam.
Për la pianura granda, brusà dal sôl, travers i bosch e i camp, ’l Diaô côn so pass dësgagià, senssa fè ment ai branch ch’a jë sgiaflavô la facia, dop tuta ‘na giôrna ‘d travai – e che travai! – as na tôrnava a cà sôta ‘l peis dël sach gross gross, pien d’ànime danà.
Lassù tra le rôchere drite e sërvaje, ‘na fumera ai môstrava che prest a sarìa stait a cà.
I so garèt fërtand s’ij roch a mandavô dë splue, tanta a l’era la veuja ‘d rivè.
Intrandie chiel, un tramôlôn a l’à fait bôgiè la caverna. Sôe neuve vitime campà ant un cantôn côn j’aôtre a tramôlavô guardandsse d’antôrn, mentre Bërgniff, strach për le bataje ch’a l’avia sôstnù lôngh la giôrnà për scianchè al Cel côle anime, ma sôdisfait ‘d so travai a l’è setasse a taôla e côn côl aptit che a l’è facil imaginè a l’è servisse dë mnestra, mentre Perpetua a s’afanava për fini ‘d preparè la pitanssa.
Ma a la prima cuciarà l’à mandà un crij. La mnestra l’avìa brusaje la bôca! Anrabià, l’è aôssasse ‘d côlp slanssandsse côn sôe grinfie su la cusinera për strangôlela e campela a brusatè ‘n s’ij carbôn, ma chila lesta a l’è sghijaje d’ant j’ônge e senssa savei cosa fasìa, ma con un penssè sôl, côl ‘d salvesse, a l’à ‘nfilà l’unica avertura ch’ai dasia ‘n po’ ‘d lus a côla truña e a l’è campasse giù për le roche spaventôse.
Ma sìa për sôa bôntà, che sempre a l’avìa tratà bin le povre anime përdùe, sìa che sôa peña a steissa për finì, ‘nvece ‘d rôbatè tra côi roch, ‘na forssa scônôssùa a l’à sôlevala pian pianin e a l’à traspôrtala lôntan da côla tôrtura; mentre Bërgniff fora ‘d chiel da la rabia ai tirava apress un d’ij roch pi gross ‘d la môntagna. Cônvint d’avei fait giustissia, sbërgnacand la povra nôssenta, a l’à tôrnassne a taôla mentre ‘l roch cascand già côn un fracass dl’ infern a l’è ‘ndasse a fërmè ai pè ‘d la serventa giù ant la piaña.
Côme a j’erô bei côi prà che chila da tant temp a vëdìa pi nen! Che’d fiôr e che bôn prôfum! ‘L cel a smiava ch’ai sôrideissa, mentre l’aria pura e frësca ai caressava la facia dasendie un sens neuv ‘d vita. Chila as gôardava d’antôrn stupìa!
Riparà da côl roch enorme, a l’anvìa pi nen paura dël Diao, e sentendsse tranquila e forta ‘d fiducia, a l’à penssà bin ‘d restè lì, sôta la prôtessiôn ‘d la roca grandiôsa che nostr pôeta Cirillo Valmagia a l’à ricordà ‘nt i so verss:
…a j’è Cavour famôs për la sôa Roca, sla qual i vej a côntô na storia bin fabioca, che ‘l Diaô a l’à compaje apress a la serventa un dì ch’a l’à servìe la mnestra trop bujenta.
‘L vent che dal Mônvis a së slansa giù për la pianura, stupì d’avei trôva n’antrap a sôa côrssa mata për la piaña, a l’è fërmasse a gôardè la roca e peui girandie d’antôrn e vedendla côsì bela e bin faita a l’è annamôrassne e tutte le volte ch’a tôrnava ai pôrtava un regal neuv.
Ant so fià a cuija tuti jë smens ch’à trôvava ‘d fior e ‘d fruta e a jë spantiava su për la bela roca che an poch temp a l’è staita cuverta ‘d bru e ‘d serpôlet. Dop a sôn chërssuje i castagnè e sôta i branch i bôlè, e apres ancôra le vis, i pôm, i pruss, le cerese, tut un anssema ‘d verd, ‘d rôss e aôtri bei côlôr da fe vni l’anghiciô.
Bërgniff che da lôntan a smiciava stô cambiament, un bel dì, a l’à vôrssù andè a vëdde se për caso a j’era quaich bôn bôcôn për chiel. Rivà ai pè ‘d la roca l’è stait stupì ‘d tante maravìe e as ciamava chi mai a l’avìa pôdù trasfôrmè ant un paradis côl roch enorme, che chiel a l’avia dëstacà da l’aôt ‘d la môntagna për castighè e sbërgnachè la serva. La canssôn dlicà ‘d j’ôsei à s’aôssava verso ‘l cel cantand la creassiôn e la vita, le fiôr a prôfumavô l’aria, mentre Bërgniff a môntava su, roch për roch verss la sima. Ma cosa ch’a l’è ch’a fa tramblè ‘l Diaô e côn chiel la môntagna? Mach ‘na crôs, rustica e maestôsa ant sôa semplicità, a slôngava i so brass, fërmand ‘l danà che smort e pien ‘d paura a sërcava dë slôntanè da so sguard côl segn ‘d redenssiôn. Ma peui, stupì che mach dôi i toch ‘d bosch ancrôsià a pôdeissô feje paura a l’è slanssasse për campejè giù. Ma ant sôa furia a l’a nen fait atenssiôn a ‘na chërpa ch’a j’era ant la roca e ant lë slanss l’è rôbataie drinta. L’à fait për tnisse su, ma la chërpa a poch a poch a l’è slargasse e mentre chiel a sërcava d’ambranchesse, sempre pi a rubatava. Quand che a l’è vdusse perdù, un crij da fè paura a s’è spantiasse e ripetusse për tute le valade fasend tramblè cà e môntagne, a l’à anônssià an côl môment a tute j’anime brave che l’Diaô a l’era tôrna sprôfôndà e për sempre sôta tera.
Su sôa testa la chërpa a l’è sarasse e ‘ns la roca a l’è mach pi restaje le pianà d’ii so piôtass. La roca ‘d Cavour l’à avù côsì sôa legenda e, se pi tard a l’à dôvù sôsteñe ‘d lotte për sôa difeisa, se a l’à vist a ruvinè so castel e se i nemis a l’an scarpisala, a l’à sempre pôdù arnasse a neuva vita, dasend a l’om ‘d bôña volontà i frut pi bei e pi savôrì ‘d sôa tera.
